Hyd yn oed yn ystod yr oedran ifanc hwn, mae plant wedi cychwyn meithrin agweddau ac arferion ynghylch arian. Erbyn 7 oed, dengys ymchwil bod agweddau plant tuag at arian wedi’u datblygu’n dda. Mae hyn yn golygu ei bod yn bwysig creu arferion arian da mor gynnar â phosibl.
Mae rhieni a gofalwyr yn chwarae rôl allweddol wrth baratoi plant i reoli eu harian yn dda fel oedolion. Mae cysylltiadau uniongyrchol rhwng yr hyn y mae rhieni yn ei wneud ag ymddygiad ariannol eu plant.
Os byddwch yn ei chael hi’n anodd siarad am arian, fel amryw o bobl, defnyddiwch y syniadau a’r gweithgareddau hyn ar sut i siarad â’ch plant am arian i’w helpu i osgoi trafferthion i’r dyfodol.
Sut mae siarad am arian yn effeithio ar blant ifanc?
Mae rhai rhieni’n poeni am gyflwyno’u plant i faterion ariannol yn ifanc. Fodd bynnag, dengys ein hymchwil hefyd bod plant sy’n gwneud yn well gydag arian fel oedolion:
● wedi profi sgyrsiau am arian
● yn cael arian yn gyson (does dim ots faint), ac
● wedi cael cyfrifoldeb am wario a chynilo.
Oni fyddant yn dysgu am arian yn yr ysgol?
Mae yna blant sy’n cael addysg ariannol yn yr ysgol fel rhan o gwricwlwm cenedlaethol ysgolion uwchradd yn Lloegr neu’r cwricwlwm cynradd ac eilradd yng Nghymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Fodd bynnag, o’n hymchwil, dywed pedwar o bob deg plentyn na chawsant unrhyw addysg ariannol yn yr ysgol.
Beth all plant ei ddeall am arian yn y blynyddoedd cynnar hyn?
Mae yna lawer o bethau y gall plant ddechrau ei ddeall, gan gynnwys:
● gwerth cywir ceiniogau a phapurau
● y pwysigrwydd o ddisgwyl am newid a’i wirio pan dalant mewn arian parod
● yr angen i gadw golwg ar arian a’r hyn fyddant yn ei brynu gyda’r arian hwnnw
● gallent redeg allan o arian os na fyddant yn cadw llygad arno
● gallant ddewis rhwng gwario a chynilo arian
● sut i wneud cynllun syml ar gyfer gwario arian, fel rhestr siopa
● sut i wirio sut y cafodd arian ei ddefnyddio, drwy wirio derbynebau er enghraifft
● y gwahaniaeth rhwng angen ac eisiau
● rhaid cadw arian yn ddiogel, y goblygiadau o golli arian neu rywun yn ei ddwgyd a sut deimlad yw hynny
● o ble y daw arian.
Os buoch yn siarad â ‘ch plant am arian eisoes, parhewch i wneud yr un pethau yr oeddech yn eu gwneud pan oedd eich plentyn yn ifancach. Mae plant yn parhau i ddysgu drwy chwarae ond yn cychwyn dysgu hefyd o’r pethau sy’n digwydd o’u cwmpas.
Siaradwch am gynilo arian
Mae hwn yn oedran da i siarad mwy am gynilo arian. Gall plant ddechrau deall y syniad bod angen i chi weithiau gynilo arian ar gyfer pethau. Bydd dysgu i ddisgwyl yn nodwedd bwysig wrth iddynt dyfu’n hŷn.
Rhowch gynnig ar y gweithgareddau cynilo hyn:
● meddyliwch am rywbeth bach i’w gynilo amdano fel teulu. Cynilwch gyda’ch gilydd mewn cadw mi gei neu mewn cyfrif banc
● siaradwch am ffyrdd o arbed arian, fel diffodd goleuadau neu brynu llai o bethau
● gofynnwch i’ch plant eich helpu i greu syniadau ar gyfer cynilo. Gallent wneud darlun o’r pethau maent am roi cynnig arnynt
● cadwch olwg ar eich cynilion gyda’ch gilydd a phan fydd gennych chi ddigon mwynhewch ychydig o foethusrwydd fel teulu.
Grym cadw-mi-gei i blant
Meddyliwch am gael lle diogel i’ch plentyn gadw arian, fel cadw-mi-gei neu flwch arian. Trafodwch pam ei bod hi’n bwysig cadw arian yn ddiogel a sut yr ydych chi’n gwneud hynny.
Bydd cael lle diogel i gadw’r arian y bydd y plant yn ei gynilo hefyd yn helpu i gyfleu cynilo mewn ffordd weledol.
Darllenwch ein canllawiau ar gynilo ar gyfer eich plant a chyfrifon cynilo plant.
Yn y cartref
Dyma oed da i ystyried a ydych yn dymuno talu’ch plant am wneud tasgau bach o gwmpas y tŷ.
Defnyddiwch ddigwyddiadau bob dydd i siarad am arian gyda’ch gilydd, er enghraifft:
● beth mae plant yn ei weld a’i glywed yn cael ei ddweud am arian ar y teledu neu mewn ffilmiau? Trafodwch hyn gyda nhw pan fydd cymeriad yn prynu rhywbeth
● siaradwch am sut mae hysbysebion yn ceisio gwneud i ni brynu pethau, ond nid oes raid i ni
● os yw eich plant yn gofyn am bethau gyda lluniau cymeriadau, brandiau neu enwogion arnynt, holwch pam. A yw’r llun arno yn gwella’r cynnyrch go iawn?
● os aiff eich plentyn ar-lein, eglurwch fod prynu apiau neu gemau newydd yn costio’n ddrud hefyd. Gwnewch reolau am y pethau y gwariwch arian arnynt, eglurwch hynny a glynwch atynt. Gwnewch yn siŵr fod gennych chi gyfrineiriau i’w hatal rhag prynu pethau heb eich caniatâd chi.
Yn y siopau
Mae teithiau siopa yn adegau ymarferol i siarad am y dewisiadau a wnewch i wario neu gynilo arian.
Cyn i chi fynd i siopa
Rhowch gynnig ar y syniadau hyn er mwyn cynnwys eich plant:
● mae plant wrth eu bodd â her—a allant roi help i chi gynilo arian? Gwnewch restr gyda nhw a’u cael i wneud yn siŵr eich bod yn cadw ati
● siaradwch am anghenion (e.e. bwyd ar gyfer swper) yn erbyn dymuniadau (e.e. pethau moethus)
● siaradwch am werth arian—beth allwch chi brynu am £1? £5? £100?
● gosodwch gyllideb ar gyfer elfen o’ch siopa bwyd y mae gan eich plentyn ddiddordeb ynddi - er enghraifft, eitemau ar gyfer ei becyn bwyd, neu fwyd mae’n ei fwynhau. Cofiwch, gwnewch yn siŵr fod y dewisiadau a gynigir i’ch plentyn yn cynnwys bwyd mae’n ei fwyta, er mwyn i’r trafodaethau lynu at arian yn hytrach na bwyd.
● crëwch sefyllfa weledol lle gall eich plant wneud penderfyniad – fel pan fyddwch yn prynu ffrwyth neu fyrbryd, er mwyn iddynt wybod pa bryd y cânt roi help i chi wneud penderfyniadau.
Wrth i chi siopa
Helpwch eich plant i arfer wrth wneud penderfyniadau am beth i wario arian arno:
● dangoswch i’r plant fod rhai pecynnau yn llachar ac yn lliwgar ac yn costio mwy, tra gall eraill fod yn llai lliwgar ac yn llai o hwyl—ond mae’r hyn sydd y tu mewn yr un fath a gall gostio llai
● anogwch eich plentyn i ‘helpu’ wrth siopa bwyd ar gyfer y teulu drwy wneud dewisiadau lle mae cost yn ffactor.
● dangoswch grwpiau o eitemau i’ch plentyn sydd yn costio’r un faint fel cyfanswm a chynigiwch un yn erbyn y llall rhwng gwahanol gynnyrch. Er enghraifft: blychaid bach o lus a 5 banana neu flychaid mawr o rawnwin a 3 banana, grawnfwyd gan frand a bara cyffredin neu rawnfwyd yr archfarchnad a bagelau. Gadewch i’ch plentyn ddewis gwahanol elfennau o ginio picnic gyda therfyn pris penodol.
Os ydych yn cynnal y gweithgareddau hyn gyda mwy nag un plentyn, gadewch iddynt ddod i benderfyniad ar y cyd. Os bydd hyn yn anodd, gadewch iddynt wneud dewis yr un.
Ceisiwch wneud yn siŵr fod yr eitemau’n cael eu bwyta’n raddol drwy’r wythnos a pheidiwch â gadael i’ch plentyn fwyta’r ffefrynnau i gyd yn gyntaf.
Gall plant yn awr ddeall yn well pam eich bod yn prynu rhai pethau ond nid rhai eraill. Gallwch egluro fod gennych chi arian ar gyfer yr hyn sydd ei angen arnoch nawr (fel bwyd) ond bod angen cynilo ar gyfer pethau ychwanegol fel teganau.
Bydd gweithgareddau fel hyn yn eich helpu i gyflwyno rhai negeseuon allweddol am arian yn eich sgyrsiau a’ch gweithredoedd:
● pan fydd arian wedi mynd, mae wedi mynd
● rhaid i’ch plentyn fyw gyda’r dewis a wna
● os yw eich plentyn wedi dewis eitem ar gyfer y teulu cyfan, rhaid iddo ddeall effaith y pryniant hwnnw ar aelodau eraill o’r teulu.
Delio â phlagio
Mae’n arferol i blant ofyn i’w rhieni brynu pethau. Bydd pwysau cymheiriaid, hysbysebion a marchnata yn gwneud iddynt fod eisiau pethau nad oes arnynt eu hangen. Fodd bynnag, nid yw hyn yn golygu bod rhaid i chi roi popeth mae arnynt ei eisiau iddynt.
Mae’n cymryd amser i newid ymddygiad. Os bydd plant yn arfer cael yr hyn y mae arnynt ei eisiau, gallant gael siom pan fydd hyn yn newid. Peidiwch â phoeni am ymateb pobl eraill. Mewn amser gall y plant newid y modd y maent yn ymateb. Gall y syniadau hyn eich helpu i siarad â’ch plant ac osgoi neu leihau’r ymddygiad plagus:
● os byddwch yn mynd i rywle anodd, fel siop deganau, cynlluniwch ymlaen llaw. Esboniwch ymlaen llaw beth yr ydych yn ei brynu a pham. Atgoffwch eich plant o’r hyn yr ydych wedi ei drafod
● rhowch anogaeth i’ch plant gynilo am bethau y mae arnynt eu heisiau. Os byddant yn penderfynu gwario arian ar rywbeth, eu penderfyniad nhw yw hynny. Os byddant yn difaru hynny yn nes ymlaen, siaradwch gyda nhw am beth y gallent ei wneud yn wahanol y tro nesaf
● awgrymwch fod y plant yn rhoi’r hyn y mae arnynt ei eisiau ar eu rhestr pen-blwydd neu wyliau. Yn aml mae hyn yn helpu i blant deimlo eu bod yn cael eu clywed ac mae’n delio â’r eisiau, ac efallai y byddant yn anghofio amdano, hyd yn oed. Pan ddaw hi’n agos at ddyddiad pen-blwydd y plentyn, os nad yw’n dymuno cael yr eitemau mwyach, gall greu rhestr newydd. Ond mae’n ffordd dda o ddangos i blant sut mae pethau y mae arnynt eu heisiau yn newid ac nid y rhain yw’r pethau y mae arnynt eu hangen bob tro.
● peidiwch â dim ond dweud na wrth blant, eglurwch pam. Os nad ydych yn hapus gyda’r hyn mae ar eich plant ei eisiau eglurwch wrthynt ar beth yr ydych chi’n dewis gwario eich arian arno, a pham
● mae dweud bod gennym arian ar gyfer yr hyn y mae arnom ei angen (fel bwyd a gwres) ond nid yr hyn y mae arnom ei eisiau neu bethau moethus ar hyn o bryd yn eu helpu i ddeall y dewisiadau y mae oedolion yn gorfod eu gwneud am arian.
Mae dweud na a chadw at eich gair, yn enwedig os ydych chi’n ei ddefnyddio fel cyfle i siarad gyda’ch plant, yn eu helpu i ddysgu hunanreolaeth, i ddeall angen yn hytrach nag eisiau, ac i ddysgu cynilo ar gyfer yr hyn y mae arnynt ei eisiau.
Ar grwydr
Defnyddiwch ymweliad â’ch llyfrgell llyfrau neu deganau lleol fel cyfle i esbonio nad oes raid i bopeth gostio arian. Soniwch am bethau nad ydyn nhw’n costio arian y gallwch eu mwynhau, a chynlluniwch deithiau am ddim gyda’ch gilydd.
Lawrlwythwch syniadau a gweithgareddau i blant o oed 3-11 yn y canllaw Siarad, Dysgu, Gwneud.
